ในการอบรมหลักสูตร “ผู้นำ-นำการเปลี่ยนแปลง” (Leadership for Change – LFC) รุ่นที่ 13 โดยมูลนิธิสัมมาชีพ ได้ให้ภาพการเชื่อมโยงของแต่ละภาคส่วน บนแนวทาง “สัมมาชีพ-BCG” ที่ว่าด้วยการประกอบอาชีพที่ไม่เบียดเบียนตนเอง ไม่เบียดเบียนผู้อื่น ไม่เบียดเบียนโลก เป็นเศรษฐกิจ BCG  (Bio-Circular-Green Economy)

จึงจะร่วมเขยื้อนงานยาก นำสู่ความสำเร็จ สร้างความเปลี่ยนแปลงให้กับสังคมได้

คุณเอ็นนู ซื่อสุวรรณ
รองประธานกรรมการมูลนิธิสัมมาชีพี

“เอ็นนู ซื่อสุวรรณ” รองประธานกรรมการมูลนิธิสัมมาชีพ ปาฐกถาพิเศษ “สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา” ว่า การจะทำให้สัมมาชีพเกิดขึ้นได้นั้น จำเป็นต้องมี 3 องค์ประกอบสำคัญในการขับเคลื่อน ตามหลักการสามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา ของศาสตราจารย์นายแพทย์ ประเวศ วะสี ประธานคณะกรรมการที่ปรึกษามูลนิธิสัมมาชีพ ได้แก่  ความรู้ (เทคโนโลยี นวัตกรรม ความเป็นผู้ประกอบการ), การเคลื่อนไหวทางสังคม และการเชื่อมโยงฝ่ายนโยบาย ความหมายคือ เมื่อเกิดความรู้แล้ว ต้องนำความรู้นั้นไปทำให้เกิดความเคลื่อนไหวทางสังคม และเชื่อมโยงกับฝ่ายนโยบาย เพื่อให้เกิดรูปธรรมในการดำเนินการต่อไป

นอกจากนี้ เมื่อสัมมาชีพเกิดขึ้นในสังคมใดสังคมหนึ่งแล้ว ยังจำเป็นต้อง “ขยายผล” ให้เกิดในพื้นที่อื่นๆ ให้มากที่สุดเพราะจะเป็น “คานงัด” สร้างแรงกระเพื่อมที่มากพอในการเปลี่ยนแปลงสังคมสู่การสร้าง “สัมมาชีพเต็มพื้นที่”

“ทุกอาชีพต้องมีสัมมาชีพ ไม่ทำให้ตัวเองเดือดร้อน ไม่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน และไม่ทำให้โลกเดือดร้อน ตอนนี้มีหลายอาชีพที่ร่ำรวยแล้วทำให้ดินเสีย น้ำเน่า อากาศเสีย แบบนี้ไม่เรียกว่าสัมมาชีพ สัมมาชีพยังต้องมีรายจ่ายน้อยกว่ารายได้ มีเงินออม ไว้เป็นเกราะป้องกันเมื่อสถานการณ์เปลี่ยนก็จะไม่ล้ม” เอ็นนู กล่าว

ขับเคลื่อนเอสเอ็มอี ด้วยวิถีสัมมาชีพ –BCG

ด้าน “มงคล ลีลาธรรม” ประธานกรรมการบริหารมูลนิธิสัมมาชีพ ปาฐกถาพิเศษ “ขับเคลื่อนเอสเอ็มอี ด้วยวิถีสัมมาชีพ-BCG” ระบุว่า สถานการณ์โลกรวมถึงในไทยขณะนี้กำลังเผชิญ “วิกฤติซ้อนวิกฤติ” ส่งผลกระทบต่อเอสเอ็มอี อาทิ การชะลอตัวของเศรษฐกิจในประเทศมหาอำนาจเศรษฐกิจโลกอย่างสหรัฐ และจีน  วิกฤติโลกร้อน  อัตราดอกเบี้ยที่ปรับตัวสูงขึ้น สัดส่วนหนี้ครัวเรือน หนี้ที่ไม่ก่อให้เกิดรายได้ (NPL) ที่ปรับตัวสูงขึ้น เป็นต้น

วิกฤติซ้อนวิกฤติเหล่านี้ล้วนกระทบต่อยอดขายของเอสเอ็มอีซึ่งเป็นคนตัวเล็กในสังคม จากพฤติกรรมผู้บริโภคที่เปลี่ยนไปรัดเข็มขัดการใช้จ่ายมากขึ้น ขณะที่ต้นทุนการประกอบการปรับตัวสูงขึ้นจากภาวะเงินเฟ้อ  ทำให้เอสเอ็มอีจำเป็นต้องปรับตัวเพื่อความอยู่รอด

“พลังแห่งการเปลี่ยนแปลงรุนแรงมาก เมื่อสายลมแห่งการเปลี่ยนแปลงมาเราไม่เปลี่ยนไม่ได้ เอสเอ็มอี ก็เช่นกัน ” มงคล ระบุ

คุณมงคล ลีลาธรรม ประธานกรรมการบริหารมูลนิธิสัมมาชีพ

เขายังเห็นว่า แนวทางสัมมาชีพ และโมเดลเศรษฐกิจสีเขียว (BCG) ซึ่งเป็นเทรนด์โลก และกติกาการค้าโลกที่เปลี่ยนไปตามพฤติกรรมผู้บริโภค จากผลกระทบวิกฤติสิ่งแวดล้อมในช่วงที่ผ่านมา บอกว่าธุรกิจต่อจากนี้ต้องคำนึงถึงผลกระทบสิ่งแวดล้อม ควบคู่ไปกับการดำเนินธุรกิจ ซึ่งจะเป็น “ทางรอด” ของเอสเอ็มอี ให้อยู่รอด อยู่เป็น อยู่ยาว ในสถานการณ์เช่นนี้

“กติกาการค้าโลกเปลี่ยนแปลงไป คนทำงานเก่งเอาแต่กำไรอย่างเดียวจะอยู่ไม่ได้ เพราะจะไม่มีใครคบค้า ต้องทำให้โลกใบนี้ดีขึ้นด้วย ต้องช่วยกันรักษาสิ่งแวดล้อม  ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก สอดคล้องกับการดำเนินธุรกิจอย่างมีสัมมาชีพ ไม่เบียดเบียนสิ่งแวดล้อม ขณะเดียวกันต้องมีรายได้มากกว่ารายจ่าย แปลงไปสู่ความคิดในการทำธุรกิจที่ต้องทันโลก ยึดความต้องการผู้บริโภคเป็นตัวตั้ง มีนวัตกรรม ใช้เทคโนโลยีให้เกิดประโยชน์ มีความยืดหยุ่น พลิกแพลง

อาทิ การหาแนวทางสร้างมูลค่าเพิ่ม-นวัตกรรมให้กับผลิตภัณฑ์ การออกแบบผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม การใช้ทรัพยากรให้คุ้มค่า การรับรองคุณภาพสินค้า และรุกสู่การค้าออนไลน์ (E-Commerce) ซึ่งเป็นเทรนด์การค้าที่มาแรง ซึ่งจะช่วยลดต้นทุน เพิ่มยอดขาย สร้างความน่าเชื่อถือ ทำให้เอสเอ็มอีประสบความสำเร็จในการดำเนินธุรกิจได้”  ประธานกรรมการบริหารมูลนิธิสัมมาชีพ ระบุ พร้อมยกตัวอย่างเอสเอ็มอีที่รอดจากวิกฤติ  ด้วยแนวทางสัมมาชีพ-BCG  ได้แก่

4กรณีศึกษาธุรกิจรอดวิกฤติ

ฮักตามองตา Hug Ta Mongk Ta ธุรกิจเอสเอ็มอี ที่สร้าง “มูลค่าเพิ่ม” ดัดแปลงสร้างสรรค์สินค้าที่เดิมผลิตหมอนขิดใบละ 50 บาท  แปลงสู่การผลิตตุ๊กตาจากวัสดุที่ใช้ทำหมอนขิด ขนาดเท่าตุ๊กตาบาร์บี้  และทำกระเป๋าสาน ซึ่งเป็นที่ต้องการของตลาด ทำให้สามารถขยับราคาขายได้สูงกว่าเดิมหลายเท่า ทั้งยังกระจายการผลิตให้กับ 25 ชุมชนใน 4 ภาค กว่า 90 ครัวเรือนผ่านเครือข่ายอินเทอร์เน็ต มีรูปแบบการจำหน่ายแบบพรีออเดอร์ (สั่งก่อนค่อยผลิต) จึงไม่มีต้นทุนสต็อกสินค้า ปัจจุบันเอสเอ็มอีรรายนี้มีรายได้ปีละ 4-5 แสนบาท และธุรกิจกำลังเติบโตต่อเนื่อง

ธุรกิจที่สองคือบริษัทไทยพลาสติก รีไซเคิล (TPR) นำหลักเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) มาใช้ดำเนินธุรกิจ รีไซเคิลขวดพลาสติก (PET) กลับมาใช้ใหม่ ซึ่งได้รับการตอบรับที่ดี ทำให้รายได้โตขึ้น 3 เท่าในรอบ 3 ปี กำไรโตขึ้น 4.5 เท่า นับเป็นธุรกิจที่มีกระแสตอบรับที่ดีสอดคล้องกับโมเดลเศรษฐกิจใหม่ BCG  ธุรกิจเติบโตดีแล้ว ต้องทำให้โลกดีด้วย

ตัวอย่างที่สาม คือบริษัท PAPA PAPER CRAFT ผู้ผลิตและส่งออกกระดาษสา ที่สร้างมูลค่าเพิ่มกระดาษสาในรูปแบบใหม่เพื่อขยายฐานลูกค้า จากสินค้าท้องถิ่นสุดขั้ว มาใส่งานดีไซน์ ใช้ตกแต่งภายใน มีการวิจัยพัฒนานวัตกรรมเป็นกระดาษสากันน้ำ และป้องกันไฟไหม้ลุกลาม นำไปใช้ในงานโครงสร้าง และยังนำวัสดุทางการเกษตร (ฟางข้าว ใยกล้วย ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์) มาใช้ทดแทนปอสาที่มีราคาค่อนข้างสูง ในการผลิตสินค้าแทนการเผาทิ้งวัสดุทางการเกษตรเหล่านี้เป็นมลพิษทางอากาศ

อีกธุรกิจคือ บริษัท Deeco ดีต่อโค ดีต่อใจ ที่นำนวัตกรรมและสร้างมูลค่าเพิ่มจากยางพารา ต่อยอดเป็นการผลิต“รองเท้าวัวเพื่อสุขภาพ” เพื่อป้องกันวัวซึ่งมีน้ำหนักมาก กีบเท้าแตกจากการเลี้ยงบนพื้นซีเมนต์ ลดการนำเข้ารองเท้าวัวเพื่อสุขภาพจากคู่ละ 2,000 บาท เหลือเพียงคู่ละ 600 บาท ทั้งยังสามารถสร้างมูลค่าเพิ่มให้ยางพารา ได้ถึง 2,000 เท่า

 “จากตัวอย่างธุรกิจเอสเอ็มอีเหล่านี้สะท้อนว่า ธุรกิจต้องนำเรื่องราวหรือปัญหา เป็นตัวตั้งแล้วจึงพัฒนาธุรกิจเพื่อแก้ปัญหา มีความขยัน ใช้ปัญญา และลองผิดลองถูกจากข้อเท็จจริงในพื้นที่

มีงานวิจัยจากสถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๋งภากรณ์ ระบุว่าคนตัวเล็กจะประสบความสำเร็จได้นั้น ระบบการศึกษาไม่ได้ช่วยรับประกันความสำเร็จ ได้ดีเท่ากับการลองผิดลองถูก และต้องทำธุรกิจอย่างมีสัมมาชีพ ไม่ใช่ทำธุรกิจไม่มีกำไร แต่เป็นการทำธุรกิจที่ไม่เบียดเบียนตนเอง ผู้อื่นและสิ่งแวดล้อม เหล่านี้จึงจะนำไปสู่การเป็นผู้นำ-นำการเปลี่ยนแปลงเขยื้อนภูเขาได้” ประธานกรรมการบริหารมูลนิธิสัมมาชีพ ให้ทัศนะ

BCG ยุทธศาสตร์หลัก เคลื่อน ธ.ก.ส.

ด้าน ผลึก อาจหาญ ผู้อำนวยการฝ่ายพัฒนาลูกค้าและชุมชน ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) บรรยายหัวข้อ “ธ.ก.ส. กับการดำเนินงานสำคัญที่สนับสนุน BCG Model ปี 2566″ ว่า โมเดลเศรษฐกิจใหม่ BCG ถือเป็นยุทธศาสตร์หลักของธ.ก.ส. จึงมีแผนงาน/โครงการที่เป็นรูปธรรมโดยบูรณาการใน 3 มิติการพัฒนาเศรษฐกิจ ได้แก่ เศรษฐกิจชีวภาพ เศรษฐกิจหมุนเวียน และเศรษฐกิจสีเขียว ขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานราก โดยใช้ “ชุมชนเป็นศูนย์กลาง”

คุณผลึก อาจหาญ
ผู้อำนวยการฝ่ายพัฒนาลูกค้าและชุมชน ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.)

อาทิ โครงการธุรกิจชุมชนสร้างไทย เป็นการให้สินเชื่อผ่อนปรนเกณฑ์พิเศษ ให้สินเชื่อ 1 ล้านบาท ดอกเบี้ย 100 บาทต่อปี หรืออัตราดอกเบี้ย 0.01% เพื่อให้ผู้ขอสินเชื่อนำเงินไปต่อยอดธุรกิจ BCG โดยใช้หลัก Care Share Fair (เกื้อกูล แบ่งปัน เป็นธรรม) เช่น นำเงินไปประกอบธุรกิจรับซื้อผลผลิตจากเกษตรกรในชุมชน ในราคาประกัน หรือมีส่วนเพิ่มให้กับชุมชน หรือใช้หลักปันส่วนคืนชุมชน ในรูปของเงิน หรือสวัสดิการชุมชน หรือให้งบสำหรับการพัฒนาคืนกลับชุมชน เพื่อสร้างธุรกิจที่สร้างความเป็นธรรมกับชุมชน เป็นต้น  โดยปัจจุบันธ.ก.ส.อำนวยสินเชื่อให้กับชุมชนไปแล้วกว่า 10,000 ล้านบาท ใน 1,000 กว่าชุมชน

นอกจากนี้ยังมีโครงการท่องเที่ยวชุมชน ในชื่อโครงการ “ชุมชนต้องเที่ยว ธ.ก.ส.” ทำไปแล้ว 80 กว่าชุมชน  อาทิ ที่เกาะยาวน้อย เกาะยาวใหญ่ ถ้ำเสือ ชุมชนช้างที่สุรินทร์ เป็นต้น ซึ่งเป็นชุมชนที่ธ.ก.ส.ได้ไปพัฒนาเรื่องเศรษฐกิจและมีอัตลักษณ์และวิถีของชุมชน จึงดึงดูดนักท่องเที่ยว โครงการนี้ธ.ก.ส.เข้าไปพัฒนาด้านมาตรฐานท่องเที่ยว พัฒนาโฮมสเตย์  และสร้างกิจกรรมชุมชนกับนักท่องเที่ยว ปัจจุบันสามารถสร้างเครือข่ายผลิตภัณฑ์ชุมชนได้กว่า 200 แห่งเพื่อเชื่อมกับชุมชนท่องเที่ยวดังกล่าว

ยังมีโครงการชุมชนอุดมสุข ที่ธ.ก.ส. ดำเนินการภายใต้เศรษฐกิจชีวภาพ โดยหลักคิดจากโครงการเศรษฐกิจพอเพียงที่ดำเนินการไปแล้ว ภายใต้ 4 มิติการพัฒนา เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรมประเพณี โดยได้นำหลัก BCG ไป “ยกระดับ” ชุมชนอุดมสุข โดยยกระดับไปแล้ว 104 ชุมชน

ส่วนด้านเศรษฐกิจหมุนเวียน โครงการเด่นของธ.ก.ส. ได้ร่วมกับภาคีเครือข่ายทำเรื่อง “ปลอดการเผา” กับพืชทุกชนิด แบ่งเป็น 2 พืชที่มีผู้เข้าร่วมสูง คือ ข้าว และอ้อย โดยสามารถลดพื้นที่การเผาในปีที่ผ่านมากว่า 4 แสนไร่ โดยนำหลักในการมีส่วนร่วมของชุมชน และการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย ไปใช้ในการขับเคลื่อน และเติมองค์ความรู้ด้านการพัฒนา เช่น ถ้าไม่เผาจะเกิดประโยชน์อะไรบ้าง

ในโครงการนี้เกษตรกรยังมีรายได้เพิ่มขึ้นจากการไม่เผา เพราะโรงงานน้ำตาลจะให้ราคารับซื้อสูงขึ้น โดยเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการจะได้ส่วนต่าง 120 บาทต่อตัน  และยังสามารถนำใบอ้อยไปจำหน่ายให้โรงไฟฟ้าใช้เป็นเชื้อเพลิง ทำให้เกษตรกรมีรายได้จากการขายใบอ้อยแทนการเผาทิ้ง

ด้าน เศรษฐกิจสีเขียว “ผลึก” กล่าวว่า ธ.ก.ส. ดำเนินการในเรื่องนี้ค่อนข้างมาก ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง “พลังงานสะอาด” โดยธ.ก.ส.นำธุรกิจที่เกี่ยวเนื่องกับพลังงานสะอาดไปลงที่ชุมชน เช่น ชุมชนที่สูบน้ำด้วยโซลาร์เซลล์ เพื่อประหยัดพลังงาน, การทำโครงการใช้ไฟฟ้าจากพลังงานทดแทน  ซึ่งขณะนี้ทำไปแล้ว 76 ชุมชน  เป็นต้น

มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง “สรรค์คุณค่า สู่ มูลค่า”

ม.ล.ดิศปนัดดา ดิศกุล ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ในพระบรมราชูปถัมภ์

ม.ล.ดิศปนัดดา ดิศกุล ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ในพระบรมราชูปถัมภ์ บรรยายหัวข้อ “สรรค์คุณค่าสู่มูลค่า” ว่า แนวทางดำเนินการของมูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ให้ความสำคัญกับการเพิ่มคุณค่า การแบ่งปัน การใช้ทรัพยากรอย่างรู้คุณค่า ให้กับผลิตภัณฑ์รวมถึงบริการท่องเที่ยว เพื่อสร้าง “มูลค่า” คืนกลับมาเป็นความอยู่รอดยั่งยืนต่อองค์กร และชุมชนแวดล้อม

“สังคมเก่าเป็น Sharing Economy  แต่สังคมปัจจุบันคือเรามี Wealth มีความมั่งคั่งอยากได้อะไรก็ไปซื้อหา ทำให้การช่วยเหลือแบ่งปันไม่มี  ซึ่งเห็นว่าองค์กรที่ดีต้องทำให้โลกนี้ดีขึ้น กลับไปสู่โลกแห่งการแบ่งปัน ไม่ใช่มุ่งสร้างความมั่งคั่ง มองตัวเองเป็นศูนย์กลาง”

ม.ล.ดิศปนัดดา ยังกล่าวว่า ในการทำงาน สิ่งสำคัญที่สุดคือต้องแก้ไขปัญหาเรื่องปากท้องก่อน ทำให้คนท้องอิ่มก่อนจึงจะไปพัฒนาในเรื่องอื่น โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ BCG  ซึ่งเป็นเทรนด์โลก เช่น แก้ปัญหาเรื่องการเผาเพื่อเตรียมดินปลูกพืชเชิงเดี่ยว พืชเศรษฐกิจ ทำให้เกิดมลพิษในอากาศ, การสร้างมูลค่าเพิ่มให้ผลผลิตทางการเกษตร เพื่อเพิ่มรายได้ให้เกษตรกร ให้ชุมชน, การไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม รักษาป่าไม้ ทำให้เกิดป่าอนุรักษ์ ซึ่งเป็นวาระที่สำคัญมาก ที่ชุมชน เอกชน ต้องช่วยกันดูแลป่า

“เราต้องทำชุมชนให้พร้อมก่อน ความเสี่ยงของประเทศไทยคือ ไฟ และไฟที่เสี่ยงที่สุด คือ ไฟแช็ค โจทย์คือทำอย่างไรให้ชาวบ้านมาดูแลป่า  ร่วมกันทำแนวกันไฟ เติมความสมบูรณ์ให้กับป่า เพื่อทำให้ไฟป่าลดลง ซึ่งเป็นการสร้างคุณค่าสู่มูลค่าให้กับชุมชน โดยเห็นว่าความรับผิดชอบของมนุษย์ต้องมีให้กับส่วนรวมก่อน ค่อยมีให้กับตัวเอง” มล.ดิศปนัดดา ทิ้งท้าย