นางเสงี่ยม  แสวงลาภ
ผลงานที่โดดเด่น: การบริหารจัดการท่องเที่ยวชุมชน

อายุ:   72 ปี

อาชีพ:   ผู้ประกอบการโฮมสเตย์ท่องเที่ยวชุมชน

การศึกษา:  ปริญญาศิลปศาสตรบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาการจัดการท่องเที่ยว

ที่อยู่:   ต.บ้านตึก อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย

องค์กรที่เสนอชื่อ: สำนักงานธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร จังหวัดสุโขทัย

ข้อมูลทั่วไป

คุณเสงี่ยมริเริ่มงานจากการก่อตั้งกลุ่มวิสาหกิจชุมชนและกลุ่มอาชีพในชุมชน ได้แก่ วิสาหกิจชุมชนทอผ้าบ้านนาต้นจั่น (พ.ศ. 2542) วิสาหกิจชุมชนกลุ่มโฮมสเตย์บ้านนาต้นจั่น (พ.ศ.2547) และกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านนาต้นจั่น (พ.ศ. 2534) โดยมีเป้าหมายอยากให้ชาวบ้านมีงานทำ มีรายได้ อยู่ร่วมกันอย่างเอื้ออาทร ลูกหลานกลับมาทำงานในท้องถิ่น และได้พัฒนาบ้านนาต้นจั่นให้ประสบความสำเร็จด้านการท่องเที่ยวชุมชนก่อนจะขยายสู่ธุรกิจอื่นๆ ในชุมชน จนมีกิจกรรมการท่องเที่ยวมากกว่า 10 กิจกรรม

กระบวนการ

คุณเสงี่ยมเริ่มต้นจากจัดตั้งกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านนาต้นจั่นซึ่งมีมีสมาชิก 21 คน ทำอาหารเพื่อจำหน่าย นำผลผลิต เช่นกล้วย ข้าวโพดแปรรูปเพื่อจำหน่าย เพื่อใช้ในกิจกรรมของกลุ่ม กระทั่งปี 2542 ได้รับงบจากกระทรวงอุตสาหกรรมทำโครงการ “หมู่บ้านอุตสาหกรรมชนบทเพื่อการท่องเที่ยว” จึงมีโอกาสฝึกอบรมด้านต่างๆ ทั้งการบริหารจัดการกลุ่ม การเงิน การบัญชี การตลาด และการท่องเที่ยว

ด้วยผลงานของกลุ่มที่เข้มแข็งปี 2547 กลุ่มทอผ้าบ้านนาต้นจั่น เป็น 1 ใน 5 จังหวัด ที่ได้รับการคัดเลือกไปดูงานที่ญี่ปุ่นด้านการท่องเที่ยวชุมชน ส่งผลให้คุณเสงี่ยมได้นำความรู้มาขยายผลสู่การจัดการท่องเที่ยวชุมชนบ้านนาต้นจั่น เริ่มทำโฮมสเตย์ พัฒนางานผ้าหมักโคลนให้ทันสมัย รวบรวมคนและภูมิปัญญาต่างๆ มาพัฒนาเป็นจุดขายของการท่องเที่ยว เช่น อาหารพื้นถิ่น วิถีการทำนาและสวนผลไม้ มีการบริหารสมาชิกให้เกิดการรวมกลุ่ม โดยมีคนหลากหลายวัย เพศ มาทำงานร่วมกัน

กิจกรรมได้ขยายมาสู่หมู่บ้านใกล้เคียงกระทั่งเป็นที่ยอมรับด้านการพัฒนาท่องเที่ยวโดยชุมชน มีหน่วยงานและชุมชนอื่นๆ เข้ามาเยี่ยมชมศึกษาดูงาน นอกจากนี้ยังมีการพัฒนางานอย่างต่อเนื่อง เช่น การประชาสัมพันธ์บ้านนาต้นจั่นเป็นที่ถ่ายทำภาพยนตร์ “ฮีโร่ บ้านทุ่ง” สร้างกระแสต่างชาติมาตามรอยภาพยนตร์ในชุมชน ทำให้บ้านนาต้นจั่นเป็นที่รู้จักทั้งในประเทศ และต่างประเทศถึงทุกวันนี้

ผลผลิต

ผลงานของคุณเสงี่ยมและกลุ่มสามารถสร้างเศรษฐกิจให้แก่ชุมชน โดยสร้างรายได้ประมาณ 15 ล้านบาท/ปี นอกเหนือจากรายได้ภาคเกษตรที่เป็นอาชีพหลัก แม้กระทั่งกลุ่มผู้สูงอายุก็มีรายได้จากกิจกรรมรำวงย้อนยุค ขณะที่คนรุ่นใหม่ได้กลับบ้านทำงานกับกลุ่มท่องเที่ยวประมาณ 10 กว่าคน

นอกจากนี้ยังมีกลุ่มกิจกรรมที่เกิดขึ้น เช่น กลุ่มอาชีพทอผ้า กลุ่มกระเป่าด้นมือ กลุ่มหัตถกรรมตอไม้ กลุ่มจัดสานไม้ไผ่ กลุ่มร้านอาหาร กลุ่มโฮมสเตย์ กล่มรถอีแต๋น กลุ่มมัคคุเทศก์น้อย ชมรมนวดแผนไทยและผลิตภัณฑ์สมุนไพร กลุ่มไก๊ด์จักรยาน มีการพัฒนาจุดหน่ายผลิตภัณฑ์ชุมชน 3 แห่ง เช่น ตลาดฮิมห้วย ตลาดสามแคร่ ร้านข้าวเปี๊บล้มยักษ์ ส่งผลให้สินค้าเกษตรชุมชนมีตลาดจำหน่าย

มีการพัฒนาผลิตภัณฑ์ผ้าหมักโคลนจนได้ OTOP 5 ดาว จากการใช้สีธรรมชาติผสมกับการหมักโคลนที่ชาวบ้านพบว่ามีธาตุเหล็กทำให้ผ้ามีความนุ่ม ต่อยอดสินค้ากระเป๋าด้นมือผลิตเป็นงานแฮนด์เมดชิ้นเดียวในโลก จำหน่ายบนแพลทฟอร์มต่างประเทศ สร้างรายได้ของชิ้นงานเพิ่มขึ้นจากเดิม 3-4 เท่าตัว สร้างรายได้ให้กับชุมชนและสมาชิก ปีละ 3,000,000 บาท

คุณเสงี่ยมยังริเริ่มให้จัดตั้งกองทุนพัฒนาชุมชนซึ่งหักรายได้จากการท่องเที่ยวประมาณ 50 บาท ของบ้านพักโฮมสเตย์ต่อคน/คืน เพื่อไว้พัฒนา วัด โรงเรียน สถานที่สำคัญต่างๆในชุมชน

ผลลัพธ์

การบริหารกิจการท่องเที่ยวชุมชนของคุณเสงี่ยม ทำให้บ้านนาต้นจั่นได้รับรางวัลมาตรฐานการท่องเที่ยวมากมายทั้งในระดับประเทศ และต่างประเทศ ถือเป็นต้นแบบแห่งความสำเร็จของการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน

สำหรับรางวัลต่างๆ ที่ได้รับ อาทิ  1) รางวัลอุตสาหกรรมท่องเที่ยวไทย รางวัลชนะเลิศระดับประเทศองค์กร (ผู้นำ) ชุมชนแกนหลักในการพัฒนาหมู่บ้าน ประจำปี 2558 (กินรีทองคำ) 2) รางวัลอุตสาหกรรมท่องเที่ยวไทย รางวัลชนะเลิศระดับประเทศ สาขาแหล่งท่องเที่ยวชุมชนประจำปี 2564 (กินรีทองคำ) 3) รางวัล อุตสาหกรรมท่องเที่ยวไทย รางวัลชนะเลิศระดับประเทศ สาขาแหล่งท่องเที่ยวชุมชนประจำปี 2566 (กินรีทองคำ) 4) รางวัลอุตสาหกรรมท่องเที่ยวไทย ประเภทการท่องเที่ยวคาร์บอนต่ำเพื่อความยั่งยืน (Low Carbon & Sustainability) ประจำปี 2566 5) รางวัลชุมชนอุดมสุข ชนะเลิศระดับประเทศ (ธนาคาร ธ.ก.ส.) ประจำปี 2567 6) รางวัลพาต้าโกลอวอร์ด ระดับอาเซียน (PATA Gold Awards) ในปี 2012 ในประเภท Heritage and Culture 7) รางวัลรับรองมาตรฐานการท่องเที่ยวไทย ประจำปี 2568 จำนวน 3 รางวัล (ล่าสุด) ได้แก่ 1. รางวัลมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน ระดับอาเซียน 2. มาตรฐานโฮมสเตย์ระดับอาเซียน 3. มาตรฐานโฮมสเตย์ไทย

นอกจากนี้ ยังการท่องเที่ยวชุมชนยังลดปัญหาการบุกรุกพื้นที่ป่า เพราะชุมชนมีรายได้มีอาชีพที่เลี้ยงตนเองได้ และยังช่วยส่งเสริมชุมชนตลอดจนนักท่องเที่ยวในการดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

การสร้างการเปลี่ยนแปลง

• ผลงานของคุณเสงี่ยมเป็นการส่งเสริมเศรษฐกิจชุมชนในวงกว้าง จากการมีพื้นที่จำหน่ายสินค้าในชุมชนและที่พัก และเกิดการกระจายรายได้สู่กลุ่มต่างๆ อย่างทั่วถึง เช่น กลุ่มรถอีแต๊ก รถอีแต๋น กลุ่มกระเป๋าด้นมือ กลุ่มผู้สูงอายุ กลุ่มมัคคุเทศก์เด็ก
• แนวทางประชาสัมพันธ์พื้นที่ชุมชนด้วยการเป็นสถานที่ถ่ายทำภาพยนตร์ ทำให้เกิดกระแสการท่องเที่ยวชุมชน
• เป็นแบบอย่างในการพัฒนามาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน
• สร้างการเปลี่ยนแปลงบทบาทของชุมชนในระดับนโยบาย บ้านนาต้นจั่นกลายเป็นพื้นที่ต้นแบบในแผนพัฒนาของหน่วยงานรัฐหลายแห่ง
• ฟื้นฟูความสามัคคีและความภาคภูมิใจในท้องถิ่น การอนุรักษ์ภูมิปัญญา วัฒนธรรมท้องถิ่น การเชื่อมโยงคน

หลายรุ่น

• สร้างจิตสำนึกด้านสิ่งแวดล้อมแก่ชาวบ้านและนักท่องเที่ยว